SANSKRITAM EVAM AYURVED ITHIHAS BAMS 1st Year NCISM Syllabus All Information

Sanskrit is an ancient still most scientific language of India. The ancient literature created about various subjects in this region is in Sanskrit. The richness of Sanskrit language is accepted by intellectuals across the world. The literature of Ayurveda is also found in Sanskrit. Without understanding the language of the science, it is really hard to read and understand the terminologies, theories, principles of the science given in the Samhitas. Many of the students coming for the course partly introduced or not at all introduced to the Sanskrit language previously. Hence for understanding Ayurveda in its originality, Sanskrit is one of subject in First year BAMS curriculum. Similar to any language Listening, Reading, Writing and Speaking are the four pillars of a sanskrit. Reading, writing and understanding samhitas will be emphasized and listening and speaking can give confidence to the student and enhance the study.

Paper I Sanskrit

Ch.1 सांस्कृतर्णायनाम्पररचयाः –

• माहश्वेरसूत्रानण, उच्चारणस्थानानन, बाह्यप्रयत्नानन, अभ्यन्तर प्रयत्नानन

Ch.2 संज्ञा-

• 2.1 – संयोग:, संहिता, ह्रस्वदीर्घप्लुत:, अनुनासिक:, पदम् धातु:,
  उपसर्ग:, गुण:, वृद्धि [ विस्तरेण पाठनम् – Detailed teaching]
• 2.2 – इत्, लोप:, प्रत्याहार:, उदात्त:, अनुदात्त:, स्वरित:, सवर्ण:,
  निपात:, प्रगह्यृम, [ सड्क्षिप्य पाठनम्– Brief teaching]

Ch.3 उपसर्गा:- उपसर्गा: क्रियायोगे

• प्र, परा, अप, सम, अनु, अव, निस्, निर, दुस्, दुर, वि , आङ्, नि, अपि, अधि , अति, सु, उत, अभि, प्रति, परि, उप |

Ch. 4 अव्ययानि

• 4.1 – च अपि खलु हि तु किल ननु वा च एव
• 4.2- पनु: विना उच्चै: ऋते एवम सह सार्धम् युगपत् यथा –तथा यावत्-तावत् इति यदा-तदा यदि- तर्हि साकम् न कुत्र कति कुत: किमर्थम् कियत् इह अत्र तत्र सर्वत्र अन्यत्र कुत्र एकत्र सदा अन्यथा एकथा [ विस्तरेण पाठनम् – detailed teaching]
• A) Identify अव्ययानि
• B) Explain the meaning with reference to the context
• C) Construct the sentences using अव्ययानि

 Ch. 5 कारकप्रकरणम्- –

• कर्तृकारकम्, कर्मकारकम् करणकारकम्, सम्प्रदानकारकम्, अपादान कारकम्, अधिकरणकारकम्, सम्बन्ध:, उपपदविभक्ति: सूत्रसहितपाठनं परं परीक्षायां सूत्रव्याख्यानादि प्रश्नानि न प्रष्टव्यानि |

• A) Discriminate the faf and their meaning.

• B) Identify the karakas from Ayurveda texts like T कारणम्

• C) Construct sentences

• D) Translate sentences from English to Sanskrit & from Sanskrit to English.

Ch. 6 सन्धि:

• 6.1 – अच् सन्धिः/स्वरसन्धि: – यण् सन्धि – इको यणचि, गुण वृद्धिसन्धि: – वृद्धिरेचि, अयवायाव सन्धि: – सन्धिः=आद्गुणः एचोऽयवायवः / वान्तो यि प्रत्यये लोप सन्धि: – लोपः शाकल्यस्य, पररूपसन्धि: – एङि पररूपम्, पूर्वरूपसन्धि- एङ: पदान्तादति, प्रकृतीभाव- सर्वत्र विभाषा गोः प्लुत प्रगृह्य अचि नित्यम् |सूत्रसहितपाठनं परं परीक्षायां सूत्रव्याख्यानादि प्रश्नानि न प्रष्टव्यानि |
• 6.2 – हल्सन्धि: /व्यञ्जनसन्धिः श्रुत्वसन्धिः स्तो: चुना थु, टुत्वसन्धि:- टुना टु:, जश्त्व सन्धि: – झलां जशो / न्ते, अनुनासिकसन्धि:- रोऽनुनासिकेऽनुनासिको वा / प्रत्यये भाषायां नित्यम्, परसवर्णसन्धि:-तोर्लि /वा पदान्तस्य, चर्त्वसन्धि: खरि च, पूर्वसवर्णसन्धिः-झयोऽहोऽन्यतरस्याम्, छ्रुत्वसन्धि: शश्छोऽटि/ छत्वममीति वाच्यम्, अनुस्वारसन्धिः- मोऽनुस्वारः, तुगागमसन्धि:- शि तुक् / छे च / पदान्ताद्वा, रुत्वआदेशसन्धि: – नश्छव्यप्रशान् सूत्रसहितपाठनं परं परीक्षायां सूत्रव्याख्यानादि प्रश्नानि न प्रष्टव्यानि |
• 6.3 – विसर्गसन्धिः – रुत्वसन्धिः – ससजुषो रुः, उत्वसन्धि: -अतो रोरप्लुदादप्लुते / हशि च, रो रि, भो भागो अघो अपूर्वस्य योऽशि, रोऽसुपि, एतत्तदोः सुलोपोऽकोरनञ् समासे हलि, सोऽचि लोपे चेत् पादपूरणम् | सूत्रसहितपाठनं परं परीक्षायां सूत्रव्याख्यानादि प्रश्नानि न प्रष्टव्यानि |
• 6.4.- रुत्वप्रकरणसन्धि:- [ सङ्क्षिप्य पाठनम् – Brief teaching] समः सुटि, कानाम्रेडिते च, अत्रानुनासिको पूर्वस्य तु वा, अनुनासिकात्परोऽनुस्वारः, खरवसानयोर्विसर्जनीयः, विसर्जनीयस्य सः, सम्पुङ्कानां सो वक्तव्यः |

Ch .7. समास

• 7.1 – अव्ययीभावसमास: –  7.1.1 – अव्ययम् विभक्तिसमीपसमृद्धिव्यर्ध्यर्थाभावात्ययसम्प्रतिशब्दप्रादुर्भाभावश्चायथानुपूर्व्य द्यसादृउश्यसम्पत्तिसाकल्यान्तवचनेषु | 7.1.2. – प्रथमा निर्दिष्टम् उपसर्जनम्/ उपसर्जनं पूर्वम् / नाव्ययीभावादतो/ म् त्वपञ्चम्याः / तृतीयासप्तम्योर् बहुलम् / अव्ययीभावे चाकाले |
• 7.2. – तत्पुरुष समास: द्वितीया श्रितातीतपतितगतात्यस्तप्राप्तापन्नैः, तृतीया तत्कृतार्थेन गुणवचनेन, कर्तृकरणे कृता बहुलम्, चतुर्थी तदर्थार्थ बलिहितसुखरक्षितैः, पञ्चमीभयेन, षष्ठी, सप्तमीशौण्डैः, विशेषणं विशेष्येण बहुलम्, उपमानानि सामान्यवचनैः, नञ, कर्मधारय, द्विगु:, उपपद तत्पुरुष
• 7.3 – बहुव्रीहि समास: – • अनेकमन्यपदार्थे
• 7. 4- द्वन्त्वसमास: – चार्थे द्वन्द्वः सूत्रसहितपाठनं परं परीक्षायां सूत्रव्याख्यानादि प्रश्नानि न प्रष्टव्यानि |

Ch . 8.शब्दरूपणि

•  8.1 पुल्लिङ्ग: शब्दरूपाणि – अकारान्त: वात, वैद्य, रुग्ण, राम आदि , इकारान्त : अग्नि, मुनि आदि – , उकारान्तः ऋतु, भानु गुरु आदि ,ऋकारान्तः नृ, धातृ पितृ आदि ,ओकारान्तः गो आदि ,शकारान्तः कीदृश्, एतादृश् आदि , नकारान्त- श्लेश्मन्, रोगिन्, ज्ञानिन् आदि , सकारान्त- चन्द्रमस् आदि , तकारान्त- मरुत् आदि , जकारान्तभिषज्, आदि

• 8.2- स्त्रीलिङ्ग शब्दरूपाणि

  आकारान्त: बला, कला, स्थिरा, माला आदि इकारान्त: सम्प्राप्ति, प्रकृति, मति आदि ईकारान्त धमनी, नदी आदि उकारान्त:- रज्जु, धेनु आदि अकारान्त वर्षाभू वधू आदि ऋकारान्त:- मातृ आदि चकारान्त:- वाच् आदि तकारान्तः योषित् सरित् आदि दकारान्तः परिषद् आदि कारान्त: स्रज् आदि दकारान्त सुहृद् आदि सकारान्त: जलौकस, सुमनस् आदि षकारान्तः – प्रावृष् आदि

• 8. 3 – नपुंसकलिङ्ग शब्दरूपाणि

  अकारान्त- पित्त, वन आदि उकारान्त:- अश्रु, मधु आदि इकारान्तः अक्षि, अस्थि, वारि, दधि आदि ऋकारान्त:- ज्ञातृ, धातृ आदि नकारान्त:- वर्त्मन्, दण्डिन् आदि सकारान्त: स्रोतस्, मनस् आदि षकारन्तः – सर्पिष्, आयुष् आदि तकारान्त: शकृत् जगत् आदि

  अष्टाङ्गहृदयसंहितायाम् विद्यमानानाम् अन्यानामपि समाननामरूपाणाम् परिचयकरणम् अभिलषणीयम् | प्रश्नपत्रे न प्रष्टव्यम् |

• 8.4 सर्वनामपदानि अस्मद् युष्मद्, तद्, एतद्, यद्, किम्, इदम् आदि

Ch . 9.धातुरूपाणि [विस्तरेण पाठनम् detailed teaching]

• 9.1 – परस्मैपदि लट्/लृट/लङ्/विधिलिङ्/लोट् –

  भ्वादिगण – भू सत्तायाम्, क्षिक्षये, गम ( गम् ) गती, पा पाने, जीव, पच, त्यज्, दृश् (पश्य) ,अदादि गण – अद् भक्षणे, हन् हिम्सागत्योः वा गतिगन्धनयो: पा रक्षणे, अस्, – श्वस्, स्वप्, ब्रू , जुहोत्यादि गण धा धारणपोषणयो:, पू पलनपूरणयो:, हा त्यागे, दा (दाञ) ,दिवादि गण – दिवु क्रीडादौ, त्रसी उद्वेगे, पुष् पुष्टौ, कुप्, नश्, तुष, स्निह्, नृ स्वादि गण चित्र चयने, शक् श्रु , तुदादि गण- तुद् व्यथने, कृष विलेखने, लिख लेखने, दिश्, कृन्त्, क्षिप्, स्पृश् , रुधादिगण- रुधिर आवरणे, भिदिर् विदारणे, भुज्| तनादि गण- तनु विस्तारे, कृञ् करणे क्र्यादि गण- प्रीञ् – तर्पणे कान्ते च, ग्रह उपादाने, ज्ञा,चुरादि गण गण संस्थाने, साधू, ताड्, धृ, कथ् वाक्यप्रबन्धे ,आत्मनेपदि- भ्वादिगण वर्त्तने, वृध् (वर्ध), लभ्, सेव्, रुच् वृतु ,अदादि गण – शी स्वप्ने, ब्रू ,जुहोत्यादि गण – धा धारणपोषणयो:, दा (दाञ्), दिवादि गण- जनी प्रादुर्भाव, मन्, बुध्, पद्, विद्| स्वादि गण – चिञ् चयने, तुदादि गण- तुद् व्यथने, कृष विलेखने, म्रि, विद्, मुच्, सिञ्च्, रुधादि गण- रुधिर आवरणे, भिदिर् विदारणे, भुज्तनादि गण- तनु विस्तारे, कृञ् करणे क्र्यादि गण- प्रीञ् – तर्पणे कान्ते च, ग्रह उपादाने, ज्ञा आयुर्वेदसंहितासु विद्यमानानां धतुरूपाणां परिचयीकरणम् अभिकाम्यम् चुरादि गण- चुर्, क्षाल्, कथ्, घोष, भक्षू

• 9.2 – लृड्ग, आशीर्लिङ्ग, लिट, लुड्ग, लुड [ सङ्क्षिप्य पाठनम्-Brief teaching] भ्वादि गण, अदादि गण, जुहोत्यादि गण, दिवादिगण, स्वादि गण, तुदादिगण, रुधादि गण, तनादि गण, क्र्यादि गण, चुरादि गण पूर्वोक्तधातुष्वेकस्य पञ्चलकारेषु रूपाणि दर्शयेत् | परं परीक्षायाम् न पृष्टव्यानि |

Ch. 10 प्रत्ययाः

• 10.1 – क्त • क्तवत्, तव्यत् – अनीयर् शतृ शानच्, ल्युट् – ण्वुल्, क्त्वा – • ल्यप्, णिनि:, क्तिन्, तुमुन् प्रत्ययाणाम् प्रयोगाः एव पृष्टव्याः | –

• 10.2 – भावे घञ्, करणे घञ्, भावे ष्यञ, कर्मणि ण्यत्, कर्त्तरि अच् अप् आयुर्वेदसंहितायां विद्यमानानां भावे/करणे / कर्त्तरि/ताच्छील्ये / आदि प्रत्ययानां परिचयः करणीय: | परं परीक्षायाम् न पृष्टव्याः | परीक्षायाम् वाच्य प्रयोगः स्वरुपे पृष्टव्य: ।

Ch . 11 विशेषण विशेष्य

Paper II – Part A Sanskrit

(Maximum Marks – 80 (SAQ & LAQ only)

Ch. 1 निरुक्ति तथा पर्याय पदानि-

• A) आयुः, शरीर, मन, अग्नि, जलम्, वात, पित्तम्, कफः
• B) रस, रक्त, मांस, मेद, अस्थि, मज्जा, शुक्र, इन्द्रियम्, श्रोत्रः, चक्षु, रसना, घ्राण
• C)) धी, धृति, स्मृति, बुद्धी, मति, प्रज्ञा, मूत्र, पुरीषः, स्वेद, आत्मा, रोगः, निदानम्, रोगि:, भेषज चिकत्सा , आदि

Ch. 2 परिभाषापदानि

• A) आयुर्वेद:, पञ्चमहाभूतानि, त्रिगुणम्, दोषाः, मलाः, दूष्यम्, सम्सर्गः, सन्निपातः
• B) द्रव्य, गुण, कर्म, सामान्य, विशेष, गुरु, लघु, प्रकृतिः, विकृति:, चयः, प्रकोप:, प्रसरः, स्थानसम्श्रय:, दोषगति: भेदः, रसः, वीर्यम्, विपाकः, कार्यकारणभाव:
• C) स्रोतस्, कोष्ठ:, आमम्, विरुद्धाह्नम्, विरुद्धाहार:, विदाहि, विष्टम्भि, सात्म्यम्, ओकसात्म्यम्, देशसात्म्यम्, अत्यशनम्, अध्यशनम्, स्थानी, योगवाही, पथ्यम्, अपथ्यम्, कृतान्नवर्गः, अवस्थापाकः, वेगः, शोधन, शमन, लंघन, बृहण, अनुपान आदि

Ch. 3 अन्वयलेखनम् –

• A) अष्टाङ्गहृदयम् सूत्रस्थानम् अध्यायतः सर्वाणि सूत्राणि १. आयुष्काम् २. दिनचर्या ३. रोगानुत्पादनीयम्
• B) अष्टाङ्गहृदयम् सूत्रस्थानम् . – अध्यायतः सर्वाणि सूत्राणि दोषादिविज्ञानीयम दोष भेदीयम् दोषोपक्रमणीयम् द्विविधोपक्रमणीयम्
• C) वैद्यकीय सुभाषितसाहित्यम् – shloka

Ch. 5 पञ्चतन्त्र-अपरीक्षितकारकम् ५ अध्याय

• कथा – १ नापितक्षपणक कथा
• कथा- २ नकुलीब्राह्मणी कथा
• कथा-३ चक्रधर कथा
• कथा-४ सिंहकारक
• कथा-५ मूर्खपण्डित कथा

श्लोकपूरणं तथा अन्वय लेखनं न प्रष्टव्ये |

Paper II – Part B – Ayurved Itihas

(Maximum Marks – 20 (MCQ only)

1. Derivation (Vyutpatti and Niruktti) and definition of Itihasa. Necessity, Significance and Utility of knowledge of Ayurveda itihasa. Means and method of study of Ayurveda itihasa. Different Time periods relevant for the Study of Ayurveda itihasa (viz,
   Prevedic, Vedic, Samhita kala, Sangraha kala etc.)
2. Origin and lineage of Ayurveda (Ayurvedavatarana) and Introduction of references of Ayurveda in Veda, Upanishat and Puarana.
3. Structure, Specialities, Time period of Ayurveda Samhitas and their commentaries (including Special contributions of authors and commentators): Charaka Samhita, Sushruta Samhita, Ashtanga Sangraha, Ashtanga Hridaya, Bhela Samhita, Hareeta Samhita,
   Kashyapa Samhita.
4. Structure, Contributions and importance of Laghutrayee and Commentaries: Madhava Nidana, Sharngadhara Samhita, Bhavaprakasha.
5. Origin and period of different systems of medicine in the world.
6. Introduction to Vrukshayurveda, Hastyayurveda and
   Ashwayurveda. (Included in Transitional Curriculum)
7. Status of Ayurveda during the period of Ashoka, Mughal and British rule.
8. Contribution of Scholars of modern era: Acharya Gana Nath Sen, Vaidya Yamini Bhushan Rai, Vaidya Shankar Dajishastri Pade, Acharya Swami Lakshmiram, Acharya Yadavji Tikramji, Dr. PM. Mehta, Vaidya B G Ghanekar, Vaidya Damodar Sharma Gaur, Acharya Priyavrat Sharma, Vaidya C Dwarakanath, Vaidya K R
   Shrikantamurthy, Vaidya VJ Thakkar, Vaidyaratnam PS Varier, Vaidya B V Gokhale
9. Globalization of Ayurveda
10. 1)Developmental activities in Ayurveda in the post-independence period:
    • Introduction to various committees and their recommendations
    • Introduction of activities of the following Organizations : Department of AYUSH, CCIM/ NCISM, CCRAS,
    2) National institutions Viz- All India Institute of Ayurved (AIIA), National Institute of Ayurveda, Jaipur. ITRA, Jamnagar. Faculty of Ayurveda, BHU, Varanasi. Rashtriya Ayurveda Vidyapeetha, New Delhi.

T